چرا محقق در آخرين روزها مشاور اشرف غني شد؟

خبر فرمان اشرف غني، رييس‌‌جمهوري کشور درباره انتصاب محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامي مردم افغانستان، به‌عنوان مشاور ارشد او، دست‌به‌دست مي‌گردد.

آقاي محقق از آغاز به قدرت رسيدن اشرف غني در سال 2014 در طيف مخالفان او قرار گرفت و از جمله کساني بود که همواره شديدترين انتقادها را متوجه غني مي‌دانست و هرگز نتوانست با او سر سازش داشته باشد، اما چه پيش آمده که او امروز حاضر است به مسند تشريفاتي در جوار اشرف غني تن در دهد و تا چه زماني ممکن است آن را تاب آورد؟

افغانستان در مرحله حساس تاريخي قرار دارد. نيروهاي امريکايي تا ماه مي سال جاري ميلادي يعني کمتر از پنج ماه ديگر، طبق توافق‌نامه صلح قطر با طالبان، از اين کشور خارج خواهند شد، اما واشنگتن به شدت مي‌کوشد تا پيش از خروج سربازانش از اين کشور، طالبان و دولت افغانستان به توافقي دست يابند تا ميراث 20 ساله امريکا با شروع يک جنگ داخلي در اين کشور به هدر نرود.

مذاکرات صلح بين‌الافغاني چهار ماه است که بين دو طرف شروع شده است، اما فرايند گفت‌‌وگوهاي صلح با کندي و توأم با مشکلات پيش‌ مي‌رود و دو هيأت مذاکره‌کننده پس از سه ماه بحث‌وجدل فشرده سرانجام توانستند روي دستور مذاکرات توافق کنند و حالا تازه همين ديروز گفت‌وگوها درباره موضوعات اصلي مورد مذاکره شروع شده است. بنابراين اصلاً دور از انتظار نيست که تا زمان خروج نيروهاي امريکايي در ماه مي سال جاري، دو طرف نتوانند روي نقشه‌راه آينده سياسي کشور به توافق برسند، دولت جو بايدن نيروهايش را از افغانستان خارج کند و طالبان و دولت مقابل هم قرار گيرند.

بسياري از متحدان امريکا، ازجمله پاکستان، کشورهاي عربي و اروپا، با طرح امريکا همسو به نظر مي‌رسند اما ايران، روسيه و متحدان منطقه‌يي‌ آن‌ها به تلاش‌هاي امريکا با شک و ترديد مي‌نگرند و از بازگشت پيروزمندانه طالبان به قدرت در افغانستان نگران‌اند. جواد ظريف، وزير خارجه ايران، در مصاحبه اخير خود با طلوع‌نيوز آشکارا از اين مخالفت سخن گفت.

به نظر مي‌رسد فرمولي که امريکا براي حل قضيه افغانستان، آشتي طالبان و دولت، امضاي توافق‌نامه صلح و ادغام طالبان در بدنه اصلي سياسي اين کشور در نظر دارد، ايجاد يک «حکومت موقت» است.

اگرچه هيچ مقام امريکايي تاکنون آشکارا از نسخه برقراري دولت انتقالي يا موقت سخن نگفته‌ است، اما در ديدارهايي که زلمي خليل‌زاد، فرستاده ويژه امريکا با رهبران سياسي افغانستان در کابل داشت، اين طور برداشت شد که طالبان، کليد پايان جنگ خونين جاري در کشور را ايجاد حکومت موقت مي‌بيند. طالبان دست‌کم تا اينجا بر سرنگوني نظام دموکراتيک کنوني و بازگشت امارت اسلامي خود تاکيد دارد، اما اين را هم مي‌داند که نه مردم افغانستان و نه جامعه جهاني از چنين دگرگوني و بازگشتي به گذشته، استقبال نخواهند کرد.

اشرف غني، رييس‌‌جمهوري کشور که هر نوع تغيير خلاف قانون اساسي را مردود مي‌شمارد، بار ديگر تاکيد کرد که هدف اساسي او انتقال قدرت به جانشين منتخب خود از راه انتخابات است و بس. بنابراين، تحولات به سمتي مي‌رود که دولت افغانستان شايد ناچار شود راه خود را از نسخه امريکايي صلح جدا کند و براي انسجام داخلي،‌ همکاري نزديک منطقه‌يي و حتا دفاع از کشور در فرداي خروج نيروهاي امريکايي از افغانستان آماده شود.

در شرايطي که عطا محمد نور و مارشال عبدالرشيد دوستم، دو رهبر عمده شمال کشور از ايجاد حکومت موقت و همراهي با طرح امريکا سخن گفته‌اند، بازگشت محمد محقق، ديگر رهبر عمده شمال افغانستان در کنار اشرف غني از جهات مختلف اهميت دارد. اگر تأييد شود که او به سمت مشاور ارشد رييس‌‌جمهور منصوب شده که بسياري آن را نمادين مي‌دانند، اين صف‌آرايي در شرايط حساس سياسي، خيلي معنادارتر است.

صرف‌نظر از موضع‌گيري‌هاي فصلي رهبران سياسي افغانستان، ساختار اجتماعي و تحولات سريع کشور چنان است که هر نوع انعطاف‌پذيري و تغييري، دور از انتظار نيست. آقاي محقق همچنان هواداران زيادي در ميان هزاره‌هاي افغانستان و دوستان قدرت‌مند منطقه‌يي دارد و گام‌هايي که در گذشته برداشته، تاثير شگرفي بر جايگاه او در سياست کشور نداشته است.

او پيش‌تر هم نسبت به نيت و اراده طالبان به صلح واقعي در کشور ابراز ترديد کرده و هشدار داده بود که اگر طالبان واقعا به دنبال صلح در افغانستان است، ابتدا بايد بر آتش‌بس توافق کنند تا زمينه خون‌ريزي در کشور از بين برود. طالبان در گام‌هاي نخست مذاکرات صلح بر تفوق مذهب حنفي در کشور تاکيد ورزيد که بسياري از شيعيان افغانستان را به‌شدت نگران کرد. نگاه طالبان اين است که شيعيان مي‌توانند در احوال شخصيه خود آزادي داشته باشند، اما نظام حکومت‌داري و سياسي کشور بايد برمبناي فقه حنفي اداره شود. اين مشکل همچنان حل‌نشده مانده‌است. رهبران هزاره اخيرا درباره همين تهديدها به کثرت‌گرايي در کشور جلسه‌يي داشتند. از اين رو همسويي آقاي محقق با دولت دموکراتيک اشرف غني مي‌تواند در سايه تهديدهاي بالقوه بازگشت طالبان انجام شده باشد.

وحيده پيکان