جنگ و خشخاش، دو روی يک سکه در افغانستان

جنگ و تولید موادمخدر در افغانستان، رابطه‌ای گسترده و عمیق  دارند. هر زمان که آتش جنگ در افغانستان بالا گرفته، به تبع آن کشت و تولید مواد مخدر به خصوص تریاک نیز افزایش چشمگیری یافته است. بر اساس ارزیابی جدید و مشترک بخش مبارزه با مواد مخدر و جرائم سازمان ملل متحد و مرکز آمار افغانستان، مناطق زیر کشت خشخاش در این کشور، ۳۷ درصد بیشتر شده است. بر اساس این ارزیابی که به تازه‌گی منتشر شده، در سال ۱۳۹۹ در افغانستان در حدود شش هزار و ۳۰۰ تن تریاک تولید شده و در حدود ۲۲۴ هزار هکتار زمین در این سال، خشخاش کشت شده است. این در حالی است که حجم این زمین‌های زیرکشت در سال ۱۳۹۸، در حدود ۱۶۳ هزار هکتار بوده است.

این ارزیابی نشان می‌دهد که در ۲۲ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان، کشت خشخاش انجام شده و ولایت هلمند در جنوب افغانستان با ۱۱۵ هزار هکتار زمین زیرکشت خشخاش، بیشترین سهم را در تولید تریاک داشته است. ولایت‌های غربی، جنوب غربی و جنوبی افغانستان، ۸۳ درصد تمام کشت خشخاش را به خود اختصاص داده‌اند.

هرچند این بررسی، دلایل اصلی افزایش کشت خشخاش را مشخص نکرده، اما دلایل این افزایش کاملاً روشن است. می‌توان چنین گفت که افزایش کشت مواد مخدر یک عامل خاص ندارد بلکه یک سلسله عوامل دست به دست هم داده و زمینه گسترش کشت مواد مخدر را فراهم کرده‌اند.

مهم‌ترین این عوامل، جنگ و درگیری در افغانستان است. گسترش جغرافیای جنگ و افزایش بحران و تنش، سبب شده است تا کشاورزان مواد مخدر با خیال راحت‌تر به کشت مواد مخدر بپردازند. مناطقی که در حال حاضر بیشترین سطح کشت مواد مخدر را دارند، همزمان با جنگی ادامه‌دار درگیرند. طالبان برای به حرکت درآوردن ماشین جنگی خود به پول نیاز دارند و بخشی از این پول از طریق تولید مواد مخدر به دست طالبان می‌رسد. یک گزارش دولت امریکا نشان می‌دهد که گروه طالبان سالانه ۴۰۰ میلیون دالر از تجارت مواد مخدر در افغانستان درآمد داشته است . بدیهی است هر چقدر زمین زیر کشت مواد مخدر بیشتر باشد، به همان اندازه درآمد طالبان نیز افزایش می‌یابد. به همین دلیل هم در مناطق در کنترل طالبان و حتا مناطقی که طالبان به نحوی در آن‌ها نفوذ دارند، زمین‌های زیر کشت خشخاش افزایش یافته است.

دلیل دیگر برای افزایش کشت مواد مخدر، نبود اراده داخلی و بین‌المللی برای مبارزه با کشت مواد مخدر در افغانستان است. دولت امریکا میلیاردها دالر برای کاهش کشت مواد مخدر در افغانستان هزینه کرد، ولی به دلیل این که اراده قوی و راهبرد درست در این رابطه وجود نداشت، هیچ کدام از راهکارهای عملی شده در افغانستان برای محو کشت مواد مخدر، کارایی چندانی نداشتند. در بعد داخلی هم به دلیل نفوذ مافیای مواد مخدر و حتا حضور قاچاق‌بران عمده و بزرگ مواد در داخل قدرت، برنامه‌های دولت برای کاهش کشت مواد مخدر در افغانستان هیچ‌گاه موفقیت نبوده است، در واقع تنش‌آفرینی برای فعالیت نهادهایی که در زمینه محو کشت مواد مخدر فعالیت دارند، باعث شده تا یک راهکار، هیچ گاه به صورت کامل عملی نشود.

گزارش‌های وجود دارد که نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از زندانیانی که به نام جنگ‌جویان طالبان و بر اساس مفاد توافق‌نامه صلح میان امریکا و گروه طالبان، از زندان‌های دولت افغانستان آزاد شدند، نه جنگ‌جویان طالب که قاچاقچیان مواد مخدر بوده‌اند. آزادی این تعداد قاچاقچی مواد مخدر، باعث شد تا آنان دوباره به تجارت مواد مخدر روی آورند و زمینه را برای افزایش کشت، تولید و حمل‌ونقل مواد مخدر بیشتر فراهم‌ کنند.

به نظر نمی‌رسد که در وضعیت فعلی، گزینه‌ای برای محو یا حتا کاهش کشت مواد مخدر وجود داشته باشد. هرچند محصولات جایگزین مانند زعفران از خشخاش سود بیشتری دارد، اما در پس افزایش کشت مواد مخدر، تنها مسایل اقتصادی نهفته نیست؛ اراده سیاسی بعضی از کشورهای منطقه نیز در افزایش کشت مواد مخدر دخیل است. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد تعدادی از کشورهای همسایه افغانستان، در قاچاق و حمل‌ونقل مواد مخدر به خصوص به سوی اروپا، نقش مستقیم دارند.                     فریدن آژند