چرا طالبان به بازی برگشتند؟

در سیاست یافتن سخن راست، به قول معروف دشوارتر از یافتن موی در خمیر است. بنابر این، دشوار است حقیقت را در میان انبوهی از سخنانی که در مورد صلح گفته می‌شود، درک کرد. احتمال تحقق هر قول و قراری در این زمینه امر نسبی‌است. به هر حال، برای فهم رویدادها بهترین روش گذاشتن پازل‌های مختلف کنار هم است. یک‌سال از موافقت‌‌نامه‌ی دوحه گذشت و چنان‌چه این موافقت‌نامه عملی می‌شد، اکنون شرایط متفاوتی می‌بود و ممکن طالبان قدرت را در کنترل می‌داشتند و تازیانه‌ی شریعت آنان بر تن آدمیان زیادی نقش بسته می‌بود.

گفت‌وگوهای صلح میان امریکا و طالبان که از یک نیاز محض انتخاباتی آغاز شد، تاکنون به دلیل وزش بادهای متضاد در زمین سیاست فراز و فرود‌هایی را تجربه کرده است. یکی از مواردی که انتظار می‌رفت گفت‌وگوها را متأثر سازد، روی‌کار آمدن اداره‌ی جوبایدن در امریکا بود. طالبان به آمدن بایدن خوش‌بین نبودند و در آن اشکالاتی می‌دیدند و به همین دلیل پس از آن‌که اداره‌ی بایدن اعلام کرد محتوای موافقت‌نامه و ضمایم محرمانه‌یی را که تاکنون از دیده‌ها پنهان است بررسی می‌کند، بر تشکیک طالبان نسبت به تمایل بایدن به روند صلح افزود.

طالبان تصور می‌کردند که بایدن از موافقت‌‌نامه‌ی دوحه محتملاً بیرون خواهد شد و به این دلیل آنان گفت‌وگوهای صلح دوحه با هیأت ترکیبی دولت افغانستان را برای حدود یک‌ماه متوقف کردند. حضورنداشتن طالبان در میز گفت‌وگو در کابل به عنوان نشانه‌ی خوبی قلم‌داد شد، زیرا کابل از آغاز تاکنون از روند گفت‌وگوهای صلح دوحه ناراض است و آن را به صلاح نمی‌داند. گفت‌وگوهای صلح دوحه عواقب بدی برای حکومت اشرف غنی داشت، اعتبار این حکومت را آسیب رساند و چماق حکومت موقت هر باری که فرو کوفته می‌شد/می‌شود، تن سیاست‌مدارانی را در ارگ به لرزه در می‌آورد.

هر خبری که در مورد تأخیر خروج سربازان امریکا از افغانستان برسد، برای دولت، خبری مفرح است. در اوایل ماه روان میلادی زمانی که «گروه مطالعه‌ی افغانستان» گزارشش را به سفارش کنگره‌ی امریکا منتشر کرد، حکومت افغانستان از آن به گرمی استقبال کرد. در آن گزارش توصیه شده بود که برنامه‌ی خروج سربازان امریکایی از افغانستان عقب انداخته شود. در گزارش هم‌چنان گفته شده بود که خروج بیش‌تر سربازان براساس موافقت‌نامه نباشد و به پیشرفت گفت‌وگوهای صلح و کاهش خشونت‌ها مشروط شود. خبرهایی همانند این برای حکومت افغانستان که در گفت‌وگوهای صلح سرانجام خوب نمی‌بیند، کورسوی امید بود و است. البته در این قسمت حلقه‌ی حاکم حق دارد نگران باشد، زیرا در هیأتی که از کابل برای دفاع از حکومت و نظام به دوحه فرستاده شده، توافق نظر وجود ندارد و شماری از گفت‌وگو‌کننده‌گان دولت بیش‌تر از طالبان مشتاق رفتن محمداشرف غنی از رأس قدرت‌اند. نشانه‌های بسیاری وجود دارد که روند دوحه به سود حلقه‌ی حاکم نیست، هرچند اشرف غنی گفته تا زمانی که او زنده است، طالبان هرگز طعم حکومت موقت را نمی‌چشند. یک‌ماه غیبت طالبان از گفت‌وگوها را بسیاری در کابل سرآغاز مرگ روند دوحه تلقی کردند. اظهارات مقام‌های امریکایی که هماهنگ با این وضعیت انجام می‌شد، این گمانه را تقویت می‌کرد. مقام‌های جدید امریکا چنان سخن می‌گفتند که گویا مایل نیستند این راه را ادامه دهند و طالبان نیز این پیام را دریافت کرده بودند. طالبان تصور کردند که اداره‌ی بایدن به توافقی که آنان در زمان دونالد ترمپ امضا کرده متعهد نخواهد ماند و به همین دلیل نیز میز گفت‌وگو را ترک کردند.

طالبان گفت‌وگو با هیأت دولت افغانستان را ذیل موافقت‌نامه‌ی دوحه می‌دانند و اگر به این نتیجه برسند که موافقت‌نامه‌ی دوحه عملی نمی‌شود، بلافاصله میز را ترک خواهند کرد. انتشار نامه‌یی از ملا برادر به نشانی مردم امریکا نیز حاوی نگرانی طالبان از عدم پایبندی بایدن به موافقت‌نامه‌ی دوحه بوده است، اما اخیراً تحولات غافل‌گیرکننده‌یی اتفاق افتاد و وضعیت را دگرگون کرد.

۱- دولت افغانستان انتظار داشت در نشست وزیران دفاع ناتو اعلام شود که بیرون‌شدن نیروهای خارجی براساس موافقت‌نامه‌ی دوحه صورت نمی‌گیرد و نیروهای ناتو پس از موافقت‌نامه حضور خواهند داشت. در این صورت ممکن بود که طالبان به طور کامل میز گفت‌وگو را در دوحه ترک کنند و شدت جنگ در بهار قطعی می‌شد، آن‌چه حکومت نسبت به توافق احتمالی حاصل از روند دوحه آن را ترجیح می‌دهد. وزیران ناتو چنین فیصله‌یی نکردند و چک سفیدی به حکومت افغانستان داده نشد. این پیمان اعلام کرد که بیرون‌شدن نیروهای ناتو وابسته به شرایط است، اما آنان مشخص نکردند که پس از ختم تاریخ مشخص‌شده در موافقت‌نامه، این نیروها هم‌چنان در افغانستان خواهند ماند یا خیر؟ گفته شد که چنین تصمیمی بسیار دشوار خواهد بود.

۲- انتظار می‌رود که بررسی اداره‌ی بایدن از موافقت‌نامه‌ی دوحه تا ماه اپریل نهایی شود، اما پیش از رسیدن این زمان جو بایدن در نشست امنیتی مونیخ گفت که دولتش نیرومندانه از روند گفت‌وگوهای صلح در افغانستان پشتی‌بانی می‌کند. اداره‌ی بایدن تاکنون دیدگاه قاطعی نسبت به گفت‌وگوهای صلح نداشت و هنوز نمی‌توان حکم قطعی در این مورد کرد. اما به نظر می‌رسد بایدن تمایل دارد در پیوند به افغانستان راه ترمپ را امتحان کند. بایدن سیاست‌مدار پیری‌است و از زمان مداخله‌ی امریکا در افغانستان به صورت مستقیم چه به‌ عنوان سناتور و چه به عنوان معاون رییس‌جمهور در زمان بارک اوباما در جریان تصمیم‌گیری‌های امریکا نسبت به افغانستان قرار داشت. او هم‌چنان که افغانستان را به خوبی می‌شناسد، دیدگاه مساعدی نسبت به این کشور ندارد. بایدن باری گفت که افغانستان «جورشدنی» نیست و این کشور به تکه‌های مختلف تقسیم است. او پاکستان را که پشتی‌بان درجه اول گروه طالبان و اخیراً روند صلح که هدف آن سرنگونی نظام کنونی‌است ترجیح می‌دهد و از این کشور گپ‌شنوی نیز دارد. بنابر این، بعید نیست که بایدن از پاکستانی‌ها در این مورد نشنود. اما آن‌چه در مورد بایدن برخلاف ترمپ صادق است، او از نهادهای مسوول حرف‌شنوی دارد و این امر ممکن است روی تصمیم او تأثیر بگذارد.

۳- پیوست نشست وزیران دفاع ناتو گروه طالبان به میز گفت‌وگو برگشتند، برخلاف حکومت افغانستان که از موضع ناتو استقبال کرد، طالبان در موضع ناتو پیام مثبتی دیدند. از سوی دیگر، آنان زیگنال‌های امیدوارکننده‌یی از جانب ایالات متحده‌ی امریکا دریافت کرده‌اند که آنان را خوش‌بین کرده است. برگشت طالبان به میز گفت‌وگو از روی سرگرمی نیست، آنان با امید برگشته‌اند. به همین دلیل تلاش دارند با احتیاط به پیمان دوحه پایبند بمانند. قطع روابط با شبکه‌ی القاعده برای طالبان کاری بسیار دشواری‌است، زیرا روابط از شکل هم‌کاری میان این دو گروه به خویشاوندی نیز تکامل کرده است. اما طالبان گام‌هایی برداشته‌اند که نشان می‌دهد برای مدتی روابط ‌شان را با القاعده کاهش خواهند داد. به تازه‌گی آنان به افرادشان دستور داده‌اند که خارجی‌ها را پناه ندهند. این اقدام اتفاق مهمی‌است و نشان می‌دهد که طالبان می‌خواهند علیه این تصور که آنان به موافقت‌نامه‌ی دوحه پایبند نبوده‌اند، ایستاده‌گی کنند. یکی از اقداماتی که طالبان برای بهبود موقعیت‌شان انجام خواهند داد، این است که احتمالاً میزان خشونت‌ها را کاهش دهند تا رضایت امریکا مدنظر باشد.

موارد یادشده خبر از تحولی دارد که روند صلح دوحه ار دیگر جدی شده است. اما در کابل ممکن است این اتفاق میزان اختلافات را میان سیاست‌مداران بالا ببرد. پاکستان به عنوان طرفی که نقش برجسته در افغانستان دارد، به صورت عادی به بازی ادامه می‌دهد. روند دعوت سیاست‌مداران کابل‌نشین به این کشور هم‌چنان ادامه دارد و آنان هر کدام پس از بازگشت به کابل پیام حکومت موقت را تکرار می‌کنند، با این وجود سیاست ثبات نمی‌شناسد.                 سلام وطندار