روح سرگردان خاشقجی در روابط واشنگتن – رياض

جو بایدن، رییس جمهوری در گفت‌گو با ملک سلمان، سلطان سعودی درباره مسایل حقوق ‌بشری در این کشور سخن گفته است.

کاخ ‌سفید اعلام کرد که در این گفت‌وگوی تیلفونی بایدن بر “اهمیت رعایت حقوق بشر و رعایت قانون” تاکید کرده است.

این تماس پس از آن صورت گرفت که جو بایدن گفت گزارش نهادهای اطلاعاتی درباره نحوه قتل جمال خاشقچی را مطالعه کرده و این گزارش به زودی در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.

این گزارش احتمالاً درباره نقش مستقیم محمد بن سلمان در صدور فرمان قتل جمال خاشقچی اطلاعات محرمانه‌ای را فاش خواهد کرد.

جو بایدن که منتشر کردن این گزارش را در دوران کارزارهای انتخاباتی خود وعده داده بود، گفته بنا دارد روابط واشنگتن با ریاض را شکل و شمایلی تازه ببخشد و برخلاف ترمپ که از انتشار گزارش سیا درباره قتل خاشقچی خودداری کرد، دستور داده مطابق قانون بخش‌های قابل انتشار آن هرچه زودتر علنی شود.

انتظار نمی‌رود تحولی عظیم و بی سابقه در روابط استراتیژيک امریکا و عربستان رخ دهد، زیرا هم نفت و سلطه راهبردی بر عربستان و خاور میانه برای امریکا بسیار حیاتی است و هم پترودالرهایی که رژيم سعودی را سر پا نگه می دارد برای شاهزاده‌گان آل سعود، غیر قابل چشم پوشی است.

با این حال برای محمد بن سلمان، شرایط عمیقاً تلخ و ناگوار است. او که در چهارسال سلطه ترمپ، به مثابه پادشاه دوفاکتوی عربستان طرف اصلی معامله با واشنگتن بود و از طریق ارتباطاتی که با ترمپ و به ویژه داماد پرنفوذ او جارد کوشنر برقرار کرده بود، بسیاری از پروژه های اقتدارگرایانه خود برای تسلط بر عربستان را به اجرا درآورد و عملاً تبدیل به قدرتمندترین دولت‌مرد سعودی شد.

بن سلمان در سایه همین روابط گرم و صمیمانه حتا توانست تبعات دخالت مستقیم خود در صدور دستور قتل فجیع و تکان دهنده جمال خاشقجی، روزنامه نگار سرشناس عربستانی را نیز مهار کند و مانع از افشای گزارش سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) در این باره از سوی ترمپ شود.

این در حالی بود که برای هیچ‌کس هیچ تردیدی وجود نداشت که قتل خاشقجی که منتقد جدی بن سلمان بود، کار ولیعهد سعودی بوده و او به دستور مستقیم بن سلمان در قنسولگری رسمی دولت سعودی در استانبول کشته، اره و قطعه قطعه شد و بقایای جسد او نیز معدوم گردید.

این اتفاقی نبود که به ساده‌گی قابل چشم پوشی باشد، اما ولیعهد مقتدر سعودی با تزریق میلیاردها دالر به امریکا توانست ترمپ را مجاب کند که ادامه یک رابطه پرسود و پول‌ساز با یک رژیم سرکوب‌گر و بدنام بهتر از پیگیری پرونده قتلی است که هیچ عاید ملموسی برای خزانه ملی ایالات متحده ندارد.

بایدن اما این‌گونه فکر نمی‌کند. او در جریان کارزارهای انتخاباتی خود قول داده بود که پرونده خاشقجی را دوباره بررسی می کند، گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا در این باره را منتشر می‌کند و حقوق بشر در عربستان را در اولویت خود قرار می‌دهد.

بر بنیاد همین وعده ها بود که او بلافاصله پس از ورود به کاخ سفید، کمک‌های نظامی امریکا به ائتلاف متجاوز به رهبری سعودی در یمن را قطع کرد و قرارداد میلیاردها دالری فروش تسلیحات امریکایی به عربستان و امارات را متوقف ساخت.

نکته مهم دیگر اما رویکرد بایدن نسبت به بن سلمان است. جن ساکی، سخن‌گوی کاخ سفید رسماً اعلام کرده است که طرف صحبت او در عربستان، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه آن کشور است نه محمد بن سلمان، ولیعهد.

این نشان‌گر یک تغییر جدی در رویکرد واشنگتن نسبت به معادلات قدرت در ریاض است. از این پس، بن سلمان دیگر آن شاهزاده همه کاره و اقتدارگرایی نیست که تمام مقدرات سیاسی عربستان را کنترل می‌کرد و سیاست خارجی ریاض در قبال کشورهای دیگر به ویژه امریکا را در اختیار خود قرار داده بود. چه بسا امکان دارد که امریکا روابط سنتی خود با شاهزاده‌های پرنفوذتر دیگری را که در چهار سال گذشته از سوی بن سلمان، تحقیر، بازداشت و از قدرت طرد شده و به حاشیه رانده شده اند دوباره احیا کند تا به اقتدارگرایی شاهزاده سعودی لگام بزند و او را مهار کند.

در این میان اما هیچ چیزی به اندازه مسأله حقوق بشر و به ویژه احیای دوباره پرونده قتل فجیع جمال خاشقجی قدرت و نفوذ بن سلمان را تهدید نمی‌کند و زوال آن را تسریع نمی‌بخشد. اکنون روح سرگردان خاشقجی در روابط واشنگتن- ریاض حضور دارد و پیش بینی می‌شود انتشار گزارش تکان دهنده سازمان‌های اطلاعاتی امریکا به دستور بایدن، بر چهار سال نفوذ گسترده و عمیق قاتل خاشقجی بر دستگاه دیپلماسی امریکا نقطه پایان بگذارد و شاهزاده اقتدارگرای سعودی را از اوج قدرت به حضیض حقارت رهنمون شود.

محمدرضا امینی/ جمهور