سال ۲۰۲۰ برای افغانستان، سالی پرفراز و فرود و همراه با رویدادهایی بزرگ در حوزه‌های گوناگون سیاسی ـ امنیتی بود.
در یک نگاه گذرا به مهم‌ترین رویدادهای کشور در سال ۲۰۲۰، آنچه بیش از همه برجسته می‌نماید اعلام نتایج نهایی انتخابات و تشکیل دولت مستعجل موازی از سوی عبدالله عبدالله، مذاکرات صلح امریکا و طالبان، توافق سیاسی اشرف غنی و عبدالله، آزادی پنج هزار زندانی طالبان، آغاز مذاکرات میان افغانی در دوحه قطر، خشونت‌افزایی‌های تروریستی هدف‌مند و ادامه بیماری کرونا در این سال است.
اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری: سرانجام کمیسیون انتخابات، نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان را در ۱۹ جنوری ۲۰۲۰ (۲۹ دلو ۱۳۹۸) اعلام کرد و بر پایه آن، اشرف غنی با به دست آوردن بیش از ۵۰ درصد آرا، به عنوان رییس جمهور ۵ سال آینده افغانستان معرفی شد. این در حالی بود که تیم ثبات و همگرایی، مهم‌ترین رقیب انتخاباتی اشرف غنی، پیش از آن، روند تفتیش ویژه از سوی کمیسیون انتخابات را فاقد مشروعیت قانونی دانسته و از روند انتخابات خارج شده بود و پس از اعلام نتیجه نهایی انتخابات، دست به تشکیل حکومت موازی همه‌شمول زد و با برگزاری مراسم تحلیف جداگانه غنی و عبدالله در ارگ و سپیدار در نهم مارچ (نوزدهم ماه حوت) انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان، وارد مرحله فاجعه‌بار سیاسی شد.
پس از آن عبدالله در برخی ولایت های شمالی اقدام به تعیین والیانی کرد که از حکومت همه‌شمول مورد نظر وی نماینده‌گی می‌کردند، اما این کار سرانجام با ممانعت امریکا متوقف شد. امریکا همچنین مانع برگزاری مراسم تحلیف ریاست جمهوری از سوی هر دو تیم پیشتاز انتخاباتی در ۲۷ فبروری (۸ حوت) شد که قرار بود دو روز قبل از امضای توافق‌نامه صلح میان امریکا و طالبان برگزار شود.
اما درنهایت هر دو رقیب انتخاباتی مدعی پیروزی، مراسم تحلیف جداگانه ریاست جمهوری را به صورت همزمان در ارگ و سپیدار برگزار کردند و تلاش‌های فشرده سفارتخانه‌های خارجی مقیم کابل و بازیگران اصلی در مسایل افغانستان برای حل این بن‌بست، راه به جایی نبرد.
امضای توافق‌نامه صلح دوحه:
نماینده‌گان امریکا و طالبان، به دنبال یازده دور مذاکره نفس‌گیر هجده ماهه و همراه با فراز و فرود بسیار، سرانجام در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ (۱۰ حوت ۱۳۹۸) توافق‌نامه صلح دوحه را طی مراسم رسمی، امضا کردند.
ضمانت گروه طالبان در عدم استفاده خاک افغانستان علیه امنیت امریکا و متحدان آن، ارایه جدول زمانی خروج کامل نیروهای امریکایی و ناتو ظرف ۱۴ ماه پس از امضای توافق‌نامه، برگزاری مذاکرات بین‌الافغانی در دهم مارچ سال ۲۰۲۰ و بحث بر سر آتش‌بس همه‌جانبه در مذاکرات بین‌الافغانی، مهم‌ترین محورهای توافق‌نامه صلح دوحه بود.
بر پایه این توافق‌نامه، امریکا متعهد شد که ظرف ۱۳۵ روز نیروهای خود را به ۸۶۰۰ نفر کاهش دهد و بقیه نیروهای خود را ظرف نه و نیم ماه از افغانستان خارج کند.
همچنین آزادی ۵ هزار زندانی طالبان از زندان‌های دولت افغانستان و یک هزار تن از کسانی که در دست طالبان اسیرند در بازه زمانی ده روز پس از امضای توافق، در متن آن ذکر شده است.
از تعهدات دیگر امریکا به طالبان، بررسی تحریم‌ها علیه اعضای این گروه با آغاز مذاکرات میان افغانی و رفع آن تحریم‌ها تا ۲۷ اگست ۲۰۲۰ بود.
بخش دوم این توافق‌نامه، اما مربوط به تعهدات متقابل طالبان است که قطع رابطه با گروه‌های تروریستی، یکی از آنها است.
آزادی زندانیان طالبان: اجرای مفاد مندرج در توافق‌نامه صلح دوحه، بر اساس زمان‌بندی اعلام‌شده در آن، پیش نرفت و بخش‌های عملیاتی‌شده آن با تأخیر بسیار زیاد، اجرا شد.
آقای اشرف غنی، دستور رسمی آزادی ۵ هزار زندانی طالبان را یک روز پس از مراسم تحلیف ریاست جمهوری و در تاریخ ۱۰ مارچ (۲۰ حوت) صادر کرد.
در حکم صادره از سوی آقای غنی آمده بود که در مرحله اول، آزادی ۱۵۰۰ زندانی طالبان ظرف چهار روز آینده آغاز می‌شود و روزانه ۱۰۰ زندانی طالبان پس از گذراندن مراحل اداری آزاد خواهند شد.
در این حکم آمده که همه زندانیان پیش از آزادی باید در یک تعهدنامه کتبی تضمین دهند که دیگر «به صفوف جنگ» باز نخواهند گشت و همچنین از همه آنها مشخصات بایومتریک گرفته خواهد شد.
توافق اشرف غنی و عبدالله: اگرچه انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان ۱۳۹۸، به تکرار تجربه حکومت وحدت ملی منتهی نشد، اما در نهایت، بازهم امضای یک توافق سیاسی میان آقایان غنی و عبدالله بود که به جنجال انتخاباتی پایان داد. این توافق‌نامه در ۱۷ می ۲۰۲۰ (بیست و هشتم ثور ۱۳۹۹) برای تقسیم قدرت امضا شد و به موجب آن، عبدالله عبدالله رییس شورای «شورای عالی مصالحه ملی» شد و در تعیین وزیران کابینه هم دارای نقش و سهم است.
یکی از مهم‌ترین دلایل عدم تشکیل دولت و تعویق مذاکرات صلح با طالبان، عدم توافق دو رقیب اصلی انتخابات، آقایان غنی و عبدالله بود.
آغاز مذاکرات میان افغانی: سرانجام پس از کش و قوس‌های بسیار، مذاکرات صلح میان افغانی، روز شنبه ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۲ سنبله ۱۳۹۹) در دوحه پایتخت قطر آغاز شد، اما سایه سنگین اختلافات در افتتاحیه مذاکرات میان افغانی، این فرایند را با تردیدها و تشکیک‌های زیادی مواجه کرد. محتوای سخنرانی‌های نماینده‌گان و رهبران هیأت‌های مذاکره‌کننده نشان داد که تفاوت و فاصله میان آنها عمیق و گسترده است و رسیدن به نقطه‌ی برای توافق، بسیار دشوار و پرچالش خواهد بود.
عبدالله، رییس شورای مصالحه ملی که در رأس هیأتی ۲۱ نفره از سوی دولت جمهوری اسلامی افغانستان در آیین افتتاحیه مذاکرات میان افغانی شرکت کرده بود، در سخنرانی خود بر حفظ قانون اساسی تاکید کرد، اما ملا برادر، معاون سیاسی رهبر طالبان و رییس دفتر سیاسی آن گروه در قطر لزوم برپایی یک «نظام اسلامی» در افغانستان را مورد تاکید قرار داد.
طالبان که سالیان درازی به بهانه دست‌نشانده بودن دولت افغانستان، از مذاکره مستقیم با آن خودداری می‌کرد، در نهایت به مواجهه رو در رو در میز مذاکره با دولت تن داد و جامعه جهانی و همسایه‌گان افغانستان، از جمله ایران، از این روند پشتیبانی کردند. آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، این نشست را فرصتی بزرگ برای رسیدن به آرزوی مردم افغانستان (صلح) دانست و گفت که خود افغان‌ها باید فضا و روند مذکرات را تعیین کنند. او افزود که امیدوار است با آغاز مذاکرات آتش‌بس کامل برقرار شود و بیش از این جان غیرنظامیان هدر نرود. دور اول این گفت‌وگوها نتیجه ملموسی نداشت؛ جز آن‌که دوطرف بعد از نزدیک به سه ماه، در خصوص اصول کلی مذاکرات و توقف سه هفته‌ای آن بریی مشورت با رهبران خود، توافق کردند. در این مدت، آنچه بیش از گذشته مورد توجه و تمرکز طالبان قرار گرفت، دامن زدن به خشونت‌ها به صورت بی‌سابقه بود.
حملات تروریستی هدف‌مند: در یک سال پس از امضای توافق صلح میان امریکا و طالبان و به ویژه در سه ماهه نخست آغاز مذاکرات میان افغانی، خشونت‌ها و جنگ‌افروزی‌های طالبان، به صورت بی‌سابقه‌یی افزایش یافت.
به گونه‌یی که بر اساس گزارش سیگار، بین ماه‌های جنوری تا سپتامبر ۸۷۶ غیر نظامی کشته و یک هزار و ۶۸۵ غیر نظامی دیگر زخمی شدند.
وزارت امور داخله نیز در اواخر ماه قوس (۲۹ دسامبر ۲۰۲۰) اعلام کرد که در سه ماهه پسین، ۴۸۷ غیرنظامی در حملات طالبان جان باخته و یک هزار و ۴۹ تن دیگر زخمی شدهاند. بر اساس آمارهای ارایه شده توسط وزارت امور داخله، طالبان در این مدت، ۳۵ حمله انتحاری و ۵۰۷ انفجار از طریق جاسازی ماین انجام داده‌‌اند.
در این مدت، ماشین کشتار طالبان در حالی بیش از هر زمان دیگر فعال بود که هیأت‌های مذاکره‌کننده دولت و طالبان در دوحه، پایتخت قطر، سرگرم رایزنی‌های صلح بودند.
آنچه نگران‌کننده است این است که در میان غیر نظامیان، آمار تلفات چهره‌های فرهنگی ـ رسانه‌یی و نخبه‌گان علمی ـ سیاسی و حتا مقامات عالی‌رتبه دولتی نیز در ترورهای زنجیره‌یی هدف‌مند، افزایش بی‌سابقه یافت، اما این همه اتفاقات تروریستی سال ۲۰۲۰ نبود، بلکه در کنار چهره‌های فرهنگی، شخصیت‌های تأثیرگذار و معتدل دینی نیز قربانی ترورهای زنجیره‌یی شدند.
فراتر از این دامنه اقدامات هدف‌مند تروریستی در قالب بم‌گذاری یا حمله گروهی، به مراکز صحی ـ درمانی و علمی ـ آموزشی نیز کشانده شد و شفاخانه ۱۰۰ بستر و کورس کوثر دانش در دشت برچی و دانشگاه کابل، از مراکزی بودند که هدف حملات سنگین و پرتلفات تروریستی قرار گرفتند.
بحران کرونا: در کنار افزایش ناامنی‌ها و بحران سیاسی، همه‌گیری کرونا نیز در سال ۲۰۲۰، مزید بر علت بود و مردم را در تنگنای شدید معیشتی قرار داد. اگرچه در طول سال ۲۰۲۰، میزان ابتلا به کوویدـ۱۹ در افغانستان نسبت به سایر کشورهای جهان بسیار پایین گزارش داده شد، اما تبعات اقتصادی و معیشتی این بیماری برای مردمی که قربانی بیکاری ناشی از ناامنی‌های دائمی هستند، بسیار سنگین و کمرشکن بود؛ به گونه‌یی که یک سخن‌گوی برنامه جهانی غذا در افغانستان در ماه می ۲۰۲۰ (ثور ۱۳۹۹) گفت که ۴۴ درصد از همه افغانستانی‌ها ـ بیشتر از ۱۶ میلیون نفر ـ وابسته به وسایل امرار معاش ناپایداری هستند که به علت شوک‌های ناشی از کرونا دچار اختلال خواهد شد.
اکنون بیم آن می‌رود که موج دوم شیوع کرونا که به علت جهشی شدن این ویروس، سرعت واگیری بیشتری دارد، شرایط اقتصادی بسیار سخت‌تری را بر مردم تحمیل کند.
