نیروهای امریکایی در حال خروج اند، اما القاعده هم‌چنان پا برجا است

کابل، افغانستان – در گوشه‌اي پنهاني از فرودگاه بين المللي حامد کرزي، شش افسر نظامي افغان پشت ميزهاي خود نشسته و با نگاه دقيق به مانيتورهايي که تصاوير گرفته شده توسط هواپيماهاي بدون سرنشين، هواپيماهاي جنگي و هلي کوپترها از سراسر کشور را نشان مي‌دهند، خيره شده اند.

اين يک تصويري بود که اغلب در سال هاي گذشته ديده مي‌شد، اما امروز در اين تصوير يک تفاوت اساسي ديده مي‌شود: افغان ها تنها هستند، بدون نيروهاي امريکايي که در يک جنگ 20 ساله از آنها پيشتيباني کرده اند.

خروج امريکايي ها، در پهلوي اين که القاعده – و نه طالبان – را در فهرست سياه ايالات متحده و ناتو قرار مي‌دهد، تحولي را نيز در نحوه عملکرد نيروهاي افغان ايجاد کرده است. پس از ساله ها تمرکز بر نبردهاي مشترک در برابر طالبان در ميدان جنگ، ارتش افغانستان اکنون بايد مسووليت هوايي خود را که براي تهيه آن به پشتيباني ايالات متحده متکي بود، به عهده بگيرد.

جنرال ياسين ضيا، رييس ستاد ارتش و سرپرست وزارت دفاع افغانستان، با استفاده از اصطلاحات امريکايي هنگام صحبت از يافتن گروه هاي شبه نظامي و افراد القاعده در بيابان ها و رشته کوه هاي وسيع افغانستان، افزود: «ما اين ظرفيت را براي دفاع از سربازان و پايگاه هاي خود كه از يك منطقه به منطقه ديگر منتقل مي‌شوند، ايجاد كرديم. همه عناصر و بازيکنان را کنار هم قرار داديم تا مفهوم ذيل را انجام دهيم: «کشف کن، ثابت  بساز و ختم کن».

اما آينده اين تلاش براي مقابله با تروريسم در تغيير است.

براي اولين بار در دو دهه گذشته، ايالات متحده مي‌گويد که هيچ سرباز و پيمان کاري در افغانستان نخواهد داشت. تيم هاي سازمان سيا و نيروهاي ويژه که عمليات جست‌وجوي افراد باقي مانده القاعده را هدايت مي‌کردند ديگر در پايگاه هاي شرق کشور کار نخواهند
کرد.

در روزهاي اخير، پنتاگون «بازگشت» نيروهاي خود را از افغانستان آغاز كرد، آنچه كه گفته مي‌شود، اين رقم شامل حدود 2500 سرباز، چند صد تا نيروي عمليات ويژه و حدود 18000 پيمان كار است. ناتو نيز روند خروج خود را آغاز کرد. اين روند خروج مي‌تواند در ماه جولاي تکميل شود. 20 سال پس از حملات تروريستي القاعده بالاي ايالات متحده، رييس جمهور بايدن مهلت 11 سپتامبر را براي خروج تعيين کرد.

مقامات دولت بايدن مي گويند که تهديدات القاعده پس از حمله ايالات متحده در سال 2001 به شدت کاهش يافته است و نظارت بر گروه هاي شبه نظامي در افغانستان از خارج کشور نيز ممکن است. حتا قبل از کشته شدن رهبر القاعده يعني اسامه بن لادن در سال 2011 در پاکستان، صفوف اين گروه کاهش يافت و بسياري از رهبران آن کشته يا بازداشت
شدند.

مقامات دولت بايدن اصرار دارند که در صورت تهديد حمله تروريستي به ايالات متحده يا منافع آن، پنتاگون يا سازمان سيا مي‌توانند در داخل خاک افغانستان با حملات هوايي از طريق پايگاه هاي دور يا تيم هاي عمليات ويژة اقدام کنند.

بايدن روز چهارشنبه در سخنراني خود در کنگره امريکا گفت: «ما براي سرکوب تهديدهاي آينده عليه امريکا نظارت را از راه دور حفظ خواهيم کرد.» وي افزود که تنها افغانستان نيست که شبه نظاميان امريکا و متحدانش را تهديد مي‌کند، «جاهاي ديگر» مانند يمن، سوريه، سومالي نيز وجود دارند.

بمب افکن ها و هواپيماهاي جنگنده که از ناوهاي هواپيمابر از پايگاه هاي هوايي خليج فارس، اقيانوس هند و حتا ايالات متحده پرواز مي‌کنند، مي‌توانند به جنگنده هاي شورشي که مکان آنها توسط هواپيماهاي نظارتي بدون سرنشين، ره‌گير هاي ارتباطي و شبکه هاي اطلاع رسان ثابت مي‌شود، حمله کنند.

اما بسياري از ابهامات در مورد اين استراتيژي باقي مانده است، از جمله اين که آيا همسايه‌گان افغانستان توافق مي‌کنند تا نيروهاي ايالات متحده يا هواپيماهاي بدون سرنشين امريکا را براي نظارت در خاک خود بگذارند؟ در غير اين صورت، ايالات متحده بايد به نيروهاي خود که در پايگاه هاي خليج فارس وجود دارند، اعتماد کند.

ممکن است پنتاگون و سازمان سيا مجبور شوند به موقعيت مشابه قبلي يعني قبل از حمله امريکا به افغانستان در سال 2001 بازگردند؛ وقتي که آنها به شبکه هاي خبرچين محلي، شناسايي توسط ماهواره‌ و ارتباطات ره‌گيري براي نظارت بر القاعده و ساير شبه نظاميان در اين کشور استفاده مي‌کردند.

در آن سال ها، يک تيم کوچک از افسران سازمان سيا که براي رديابي موقعيت بن لادن متمرکز بودند، در نزديکي مقر اصلي اين سازمان در ويرجينيا کار مي‌کردند. اما آنها علي‌رغم هشدارهاي گسترده درباره تمايل القاعده براي حمله به ايالات متحده، در کشف برنامه هاي او براي حمله در 11 سپتامبر شکست خوردند.

طبق گزارش کميسيون 11 سپتامبر در سال 2004، سازمان سيا چندين بار برنامه هاي مفصلي را براي کشتن يا دستگيري اسامه بن لادن قبل از سال 2001 تهيه کرده بود. اما مقامات امريکايي عمليات را يا خود شان متوقف مي‌کردند يا نظاره‌گر کاخ سفيد بودند که به دلايل چون نگراني در مورد تلفات غيرنظاميان، اطلاعات نادرست يا پيامدهاي ديپلماتيک ناشي از حمله يک جانبه ايالات متحده در افغانستان، اين برنامه را رد مي‌کردند.

بسياري از همين مشکلات مي‌توانند تلاش هاي ايالات متحده را در دهه هاي آينده مختل کنند.

خروج ايالات متحده هم‌چنين به معناي از بين رفتن گروه هاي paramilitary يا شبه نظاميان که مورد حمايت سازمان سيا هستند و مسوول عمليات هاي چون «دستگير کن و بکش» بودند، است. ايالات متحده براي جمع آوري اهداف با ارزش در مورد القاعده و دولت اسلامي به آنها اعتماد کرده است. (گروه هاي حقوق بشر ادعا مي‌کنند که گروه هاي شبه نظاميان عليه غيرنظاميان جرايم جنگي دارند.)

اما القاعدة 2021 سازماني به مراتب كوچكتر با دامنه دسترسي كمتر است، در حالي كه ايالات متحده اکنون توانايي ضد تروريسم و آشنايي با افغانستان را بيش از آنچه قبل از 2001 داشت، در دست دارد.

زلمي خليل زاد، مذاکره کننده امريکا در مورد افغانستان، روز سه شنبه به کميته روابط خارجي مجلس سناي امريکا گفت: «توانايي ما براي دانستن اين که دقيقاً چه اتفاقي افتاده است، تخريب خواهد شد. اما با توجه به ماهيت تهديد ها در حال حاضر، ما باورمند هستيم که هشدار کافي خواهيم گرفت.»

جنرال اسکات برير، رييس آژانس اطلاعات دفاعي امريکا، روز پنجشنبه گفت که القاعده کمتر از 200 عضو در جنوب آسيا دارد که بيشتر آنها در افغانستان هستند. به گفته آژانس، اگرچه ايمن ظواهيري، رهبر درجه دوم اين گروه، از مشکلات جدي بهداشتي رنج مي برد، اما هنوز هم زنده است، احتمالاً در افغانستان پنهان است، در حالي که گفته مي‌شود رهبران ديگر اين گروه در ايران هستند.

برير در اظهارات کتبي خود به کميته خدمات مسلح مجلس سناي امريکا افزود: «فعاليت قابل تشخيص اين گروه در سال گذشته کم بود» و «در طول سال 2021 [القاعده] به احتمال زياد قادر به انجام حملات تروريستي نخواهد بود. در عوض، اين گروه روابط خود را با طالبان تقويت خواهد کرد.»

اين رابطه [القاعده و طالبان] مهم‌ترين و بزرگ‌ترين نگراني ايالات متحده است.

براساس شرايط توافق‌نامه خروج سال 2020 با دولت ترامپ، طالبان تعهد کردند که از استفاده خاک افغانستان توسط گروه هاي تروريستي براي حملات عليه ايالات متحده و متحدانش جلوگيري کنند. مقامات امريکايي اصرار دارند که اين توافق‌نامه طالبان را ملزم به قطع روابط شان با القاعده مي‌کند، اما مقامات استخباراتي ايالات متحده انتظار وقوع آن را ندارند. پس از آنکه بايدن تاريخ خروج 1 مي را به تأخير انداخت، مشخص نيست چه اتفاقي در اين معامله رخ خواهد ‌داد.

يک مقام ارشد امريکايي گفت: طالبان با وجود فاصله گرفتن در مظهر عام از القاعده، چون در گفت‌وگو ها با امريکا تهعد کردن که روابط خود را قطع کنند؛ اين گروه «به احتمال زياد روابط نزديک با القاعده را در سطح محلي حفظ خواهد کرد، اغلب از طريق روابط خانوادگي و به دليل سال‌ها ازدواج و روابط فاميلي.»

اين مقام اظهار داشت: در بيانيه‌اي که در ماه اکتوبر در وب‌ سايت طالبان “صداي جهاد” منتشر شد، گفته شد که اين گروه بر اساس توافق‌نامه ايالات متحده و طالبان مجبور نيست تا با القاعده قطع رابطه کند.

با اين حال نمايندگان طالبان اصرار دارند که آنها مي‌توانند از افراط گرايان در خاک افغانستان جلوگيري کنند.

سهيل شاهين، نماينده طالبان در قطر، در يک مصاحبه تلفني روز پنجشنبه گفت: «القاعده قبل از طالبان در افغانستان بود. همه آن کشورهاي که اکنون از آنها شکايت دارند در زمان حمله شوروي از آنها حمايت کردند و ما هم اکنون آنها را به ارث برده ايم».

«ما متعهد شده ايم که به هيچ شخص يا گروهي ديگر اجازه استفاده از افغانستان عليه ايالات متحده، متحدان آن يا هر کشور ديگر را ندهيم. ما اين ظرفيت را داريم که به همه مسائل امنيتي خود بپردازيم»

در همين حال، برخي از مقامات افغانستان فرصتي را در ادغام طالبان با دولت افغانستان مي‌بينند. با وجود که طالبان دولت افغانستان را دست نشانده امريکايي ها تلقي مي‌کنند بعيد به نظر مي‌رسد که رهبران خود را نيز خائن بدانند. با اين امر، اگر قرار بود صلح برقرار شود، گروه هاي افراطي از حمايت محلي‌اي که تاکنون برخوردار بوده اند، محروم مي‌شوند.

يکي از مقامات سابق اداره امنيت ملي افغانستان که به دليل اجازه نداشتن براي صحبت با رسانه ها نخواست نامش فاش شود، گفت: “اگر نيروهاي سرخ [طالبان] و نيروهاي ويژه افغانستان با هم يکجا کار کنند، القاعده و دولت اسلامي [در برابر شان] هيچ چيز نخواهند بود.» واحد ويژه طالبان بنام نيروي سرخ ياد مي‌شود.

اما يک مقام امريکايي مي‌گويد اگر دولت افغانستان و طالبان به يک توافق رسمي براي تقسيم قدرت نرسند، القاعده در ظرف دو تا سه سال توانايي تهديد امريکا در خارج از افغانستان را دوباره احيا مي‌کند.

مقامات گفتند که جدول زماني جدي‌ مي‌تواند به دولت بايدن فرصت ساخت صلاحيت ها و توانايي هاي خود در منطقه را دهد.

کاخ سفيد وعده داده است که به کمک هاي حياتي خود به ارتش افغانستان ادامه دهد و پنتاگون در حال برنامه‌ريزي براي ادامه اشتراک اطلاعات و آموزش نيروهاي افغانستان، تا زماني که دولت کابل زنده بماند، است.

بايدن روشن کرد که به جز يک گروه کوچک براي محافظت از سفارت ايالات متحده در کابل، ديگر همه نيروها و پيمان کاران امريکايي افغانستان را ترک خواهند کرد. برخي از مقامات خاطرنشان مي‌كنند كه در صورت بروز مجدد تهديدات از طرف القاعده و يا نقض توافق‌نامه آمريكا و طالبان توسط هر دو طرف، هيچ کس مانع اين كه کاخ سفيد به کارکنان مخفي سازمان سيا مراجعه كند، نمي‌شود.

اما پنتاگون و مقامات استخباراتي هم‌چنين نگران تواناي نيروهاي دولت افغانستان در گرفتن مسووليت نظامي کشور بدون کمک نيروهاي امريکايي و هزاران پيمان کار هستند. افغان ها بعد از اين ديگر کمک هاي ايالات متحده را در حملات هوايي، نگهداري هواپيماها و تأمين نيروهاي زميني در سراسر کشور نخواهند داشت.

جنرال کنيت اف مک‌کنزي، فرمانده ارشد امريکا در منطقه، روز سه شنبه در اظهارات به انستيتويت امريکايي گفت: «در صورت بيرون شدن ما، برخي از کارهايي است که افغان ها براي زنده ماندن مجبور به انجام آنها هستند. ما خواهيم ديد که آيا آنها قادر به انجام اين کار هستند يا خير. من نمي‌خواهم آنرا آسان‌تر از آنچه هست، جلوه دهم».

اگر ارتش افغانستان بتواند از تسخير طالبان جلوگيري کند، اين مي‌تواند به مهار خطر احياي مجدد القاعده و دولت اسلامي نيز کمک کند که در اين کشور حضور کمي دارند.

اين مي‌تواند کماندوهاي افغانستان را که اطلاعات زيادي در مورد تهديدهاي شورشيان براي شان داده شده است، قادر به ادامه گزارش دهي به تحليل‌گران امريکايي در خارج از کشور کند. اين امر هم‌چنين مي‌تواند دولت افغانستان را قادر سازد تا با استفاده از پول هاي کمک شده از طرف ايالات متحده براي جايگزيني پيمان‌کاران که اکنون مي‌روند، پيمان کاران جديد خود را بياورد.

جنرال ضيا در بازگشت به دفتر مرکزي عمليات گفت که حتي اگر مقامات افغان تصديق کرده باشند که خروج نيروها از ظرفيت آنها براي تجزيه و تحليل نظامي مي‌کاهد؛ اين کمبود نيروهاي خارجي تأثير کمي در جمع آوري اطلاعات دارد.

«ما بهترين هوش انساني را داريم زيرا ما اهل اين منطقه هستيم، از اين فرهنگ هستيم، رنگ پوست يکساني داريم. ما هيچ مشکلي در جمع آوري اطلاعات نداريم».

وي با اشاره به يکي از مانيتورهاي مرکز گفت: «اما عملياتي کردن و تجزيه و تحليل اين اطلاعات براي اين اتاق ها يک چالش است».

مقامات افغان هم‌چنان روابط بين جنگ‌جويان طالبان و افراد القاعده را برجسته مي‌نمايند و ادامه روابط بين دو گروه را به مقامات امريکايي يادآوري مي‌کنند و بر سودمندي مداوم نيروهاي افغان تأکيد مي‌ورزند.

ماه گذشته، اداره امنيت ملي افغانستان اعلام کرد که دولت بيگ، عضو هندي القاعده و حضرت علي، يک گروه تروريستي طالبان را در ولايت پکتيکا، نزديک مرز پاکستان به قتل رسانده است.

ضيا اظهار داشت که هنوز نبرد ايالات متحده عليه القاعده مهم‌ترين اولويت کشورش نيست.

«اين مبارزه من نيست؛ مربوط به جامعه بين الملل است. اگر آنها به کمک احتياج دارند، بايد بنشينند و راهي بسنجند. آنها اين کار را خواهند کرد».